Przyroda przypomina dzieciństwo

Stosunek do przy­ro­dy i sto­su­nek do edu­ka­cji są ze sobą ści­śle związane. 

Las gospodarczy

Szkoła jest jak las gospo­dar­czy, bar­dziej wymow­nie nazy­wa­ny plan­ta­cją drzew. W lesie gospo­dar­czym drze­wa mają rosnąć szyb­ko i pro­sto, wszyst­kie w podob­nym tem­pie, a ich prze­zna­cze­nie jest ści­śle okre­ślo­ne: mają w przy­szło­ści zostać dobry­mi deska­mi. Do szko­ły wszyst­kie dzie­ci idą w tym samym wie­ku, mają wyko­ny­wać te same zda­nia w podob­nym tem­pie, a w przy­szło­ści mają zostać pro­duk­tyw­ny­mi i wydaj­ny­mi pracownikami.

A co jeśli rośli­ny widzą?

Las gospo­dar­czy może być zarzą­dza­ny bar­dziej lub mniej zgod­nie z natu­rą i bar­dziej lub mniej bru­tal­nie. Można sadzić drze­wa wystę­pu­ją­ce w naszym kli­ma­cie, takie jak buki, te jed­nak wol­niej rosną, choć zapew­nia­ją zdrow­szy i mniej podat­ny na szkod­ni­ki las. Za to sosny i świer­ki rosną szyb­ko, ale bio­rąc pod uwa­gę glo­bal­ne ocie­ple­nie, gro­żą licz­ny­mi pożarami. 

Można wyci­nać poje­dyn­cze drze­wa zacho­wu­jąc więk­szość drze­wo­sta­nu albo użyć har­we­ste­rów, któ­re zapew­nia­ją szyb­ki zysk, jed­nak nisz­czą cały eko­sys­tem wraz ze skom­pli­ko­wa­ny­mi rela­cja­mi drzew z grzy­ba­mi i inny­mi organizmami. 

A zdro­wy las potrze­bu­je całe­go swo­je­go eko­sys­te­mu i nie da się go odtwo­rzyć nasadzeniami.

Szkoła a rozwój dzieci

Szkoła może być zor­ga­ni­zo­wa­na w spo­sób bar­dziej lub mniej zgod­ny z wie­dzą o roz­wo­ju dzie­ci i bar­dziej lub mniej opar­ta na przy­mu­sie. Można two­rząc pro­gram edu­ka­cyj­ny, brać pod uwa­gę prze­cięt­ną goto­wość dzie­ci w danym wie­ku, dzię­ki cze­mu więk­szość ma szan­sę go przy­swo­ić. Można sza­no­wać potrze­bę rela­cji z inny­mi i dbać o inte­gra­cję kla­sy, moż­na zgod­nie z wyni­ka­mi badań pozwa­lać dzie­ciom pić wodę w cza­sie lekcji.

To wszyst­ko ma sens. A jed­nak to za mało. Potrzebujemy wię­cej obsza­rów pozo­sta­wio­nych bez inge­ren­cji czło­wie­ka, tak by przy­ro­da mia­ła szan­sę sama się regu­lo­wać. Wymaga to zaufa­nia, któ­re jest zresz­tą popar­te coraz licz­niej­szy­mi wyni­ka­mi badań: przy­ro­da od miliar­dów lat regu­lu­je się sama i nie potrze­bu­je do tego człowieka. 

Myślę też, że nie może­my ufać przy­ro­dzie i nie ufać dzie­ciom, było­by to nielogiczne. 

Z badań posłu­gu­ją­cych się meto­da­mi neu­ro­obra­zo­wa­nia mózgu wyni­ka jasno, że dziec­ko (tak samo zresz­tą doro­sły) sku­tecz­nie uczy się tyl­ko tego, co je inte­re­su­je. A każ­de­go w danym momen­cie inte­re­su­je coś inne­go, więc nie da się stwo­rzyć odpo­wied­nie­go pro­gra­mu naucza­nia. Wiadomo też, że dzie­ci nie uczą się ina­czej niż przez zaba­wę i prze­ciw­sta­wia­nie zaba­wy nauce nie ma sensu.

Różnorodność i bioróżnorodność

Tak jak potrze­bu­je­my bio­róż­no­rod­no­ści, tak samo potrze­bu­je­my róż­no­rod­no­ści w naszych ludz­kich spo­łecz­no­ściach. Społeczeństwo nie pole­ga na tym, że każ­dy robi to samo, a następ­nie wszy­scy są oce­nia­ni wedle z góry narzu­co­nych kry­te­riów. Wręcz prze­ciw­nie, róż­ni ludzie wyko­nu­ją róż­ne zawo­dy i zaj­mu­ją się róż­ny­mi spra­wa­mi w zależ­no­ści od swo­ich zdol­no­ści i zain­te­re­so­wań. W tym sen­sie szko­ła w ogó­le nie przy­go­to­wu­je do życia w społeczeństwie.

Jak zaufać przyrodzie

Różnorodność zwięk­sza szan­se na prze­trwa­nie w zmie­nia­ją­cych się warun­kach. Homo sapiens jest bar­dzo mało zróż­ni­co­wa­nym gatun­kiem pod wzglę­dem gene­tycz­nym, za to jeste­śmy w sta­nie osią­gnąć nie­zwy­kłe zróż­ni­co­wa­nie idei i stra­te­gii dzia­ła­nia, wła­śnie dzię­ki temu prze­trwa­li­śmy do dzi­siej­szych cza­sów. Oczekiwanie od wszyst­kich tego same­go jest nieprzystosowawcze. 

A wie­my na pew­no, że świat się zmie­nia, mamy do czy­nie­nia z pan­de­mią i ze zmia­na­mi kli­ma­tycz­ny­mi. Tak napraw­dę nie wie­my, jakie umie­jęt­no­ści będą potrzeb­ne w przyszłości.

Czas wolny, czas posłuszeństwa

Od cza­su wyna­le­zie­nia rol­nic­twa i hodow­li zwie­rząt, czy­ni­my sobie zie­mię pod­da­ną, robi­my to coraz sku­tecz­niej, bru­tal­niej i bar­dziej eks­pan­syw­nie. Od tego same­go cza­su od dzie­ci wyma­ga się posłu­szeń­stwa i wyko­ny­wa­nia nud­nych i żmud­nych zadań. Od począt­ku XX wie­ku czas wol­ny, któ­ry dzie­ci mogą poświę­cić na swo­bod­ną zaba­wę, cią­gle się zmniej­sza, a licz­ba godzin spę­dza­nych w szko­le, przy lek­cjach i na dodat­ko­wych zaję­ciach edu­ka­cyj­nych sta­le rośnie. 

Żyjemy w samym środ­ku świa­ta, w któ­rym do pod­sta­wo­wych war­to­ści nale­żą wydaj­ność i kon­tro­la. Żeby zaufać dzi­kiej przy­ro­dzie, musi­my zaufać dzie­ciom, któ­re są bli­żej swo­jej dzi­kiej natu­ry. I musi­my zaufać sobie, a tego zosta­li­śmy przez lata oduczeni.

*W tek­ście znaj­du­ją się infor­ma­cje i inspi­ra­cje z ksią­żek Petera Wohllebena, Andre Sterna, Petera Graya, Pawła Kaczmarzyka.