Mała retencja pomoże zatrzymać wodę

Najważniejsze zale­ty małej reten­cji to łago­dze­nie skut­ków obni­ża­nia się pozio­mu wód grun­to­wych i popra­wa bilan­su wod­ne­go. Mała reten­cja przy­czy­nia się też do zwięk­sze­nia bioróżnorodności.

Nizinny i wyżyn­ny obszar Polski nale­ży dziś do tere­nów cechu­ją­cych się bar­dzo nie­ko­rzyst­ny­mi sto­sun­ka­mi hydro­lo­gicz­ny­mi. Wynika to z małej sumy opa­dów rocz­nych, duże­go paro­wa­nia i małe­go udzia­łu dopły­wu rzecz­ne­go spo­za gra­nic kra­ju. Duży defi­cyt wody potę­gu­je skrom­na sieć natu­ral­nych wód powierzchniowych. 

Co wię­cej, ocie­ple­nie kli­ma­tu pro­gno­zo­wa­ne w per­spek­ty­wie kolej­nych dzie­się­cio­le­ci wyraź­nie zwięk­szy paro­wa­nie. Przy zacho­wa­niu dotych­cza­so­wej wiel­ko­ści opa­dów będzie to pro­wa­dzi­ło do dal­sze­go pogłę­bia­nia się defi­cy­tu wody. Z tej per­spek­ty­wy zwięk­sze­nie zdol­no­ści reten­cyj­nych i popra­wa bilan­su wod­ne­go sta­ją się jed­ny­mi z naj­waż­niej­szych zadań śro­do­wi­sko­wych. Mała reten­cja może być klu­czem do roz­wią­za­nia przy­naj­mniej czę­ści pro­ble­mów, a zna­czą­cy udział mogą mieć w tym obsza­ry leśne.

Mała retencja wody w lasach

Początki inwe­sty­cji pole­ga­ją­cych na reten­cjo­no­wa­niu wody i odtwa­rza­niu tere­nów wodno-​błotnych w Lasach Państwowych się­ga­ją lat 90-​tych XX wie­ku, kie­dy zatwier­dzo­no „Zasady pla­no­wa­nia i reali­za­cji małej reten­cji w Lasach Państwowych”. Program obej­mu­je budo­wę małych zbior­ni­ków wod­nych oraz wyko­na­nie budow­li pię­trzą­cych na cie­kach poło­żo­nych na obsza­rach leśnych. Odpowiada za to Centrum Koordynacji Projektów Środowiskowych.

Dwa duże pro­jek­ty współ­fi­nan­so­wa­no z fun­du­szy unij­nych. Ich reali­za­cja pozwo­li­ła na zre­ten­cjo­no­wa­nie w całych Lasach Państwowych ok. 2,5 mln m3 wody. Powstało ponad 7 tys. obiek­tów, w tym małe zbior­ni­ki wod­ne, budow­le pię­trzą­ce (pro­gi, zastaw­ki), bro­dy i prze­pu­sty. Wykorzystano głów­nie natu­ral­ne mate­ria­ły oraz ukształ­to­wa­nie terenu.

Inwestycje nizin­ne sku­pia­ją się na budo­wie i moder­ni­za­cji nie­wiel­kich zbior­ni­ków wod­nych oraz ochro­nie mokra­deł. W górach mają nato­miast nie­co innych cha­rak­ter. Większość z nich to dzia­ła­nia prze­ciw­e­ro­zyj­ne, któ­re zabez­pie­cza­ją leśną infra­struk­tu­rę dro­go­wą przed nisz­czą­cą siłą wody. Część ma tak­że zna­cze­nie dla popra­wy reten­cji, opóź­nia­jąc i roz­pra­sza­jąc spływ wody po sto­kach gór­skich. Jeszcze inne dzia­ła­nia słu­żą m.in. natu­ra­li­za­cji poto­ków: przy­wró­ce­niu swo­bod­ne­go prze­pły­wu wody i nie­sio­ne­go przez nią mate­ria­łu oraz swo­bod­nej migra­cji ryb i innych orga­ni­zmów wodnych. 

Czytaj tak­że: Kiedyś torf to był tani opał. Teraz słu­ży klimatowi

Rozwiązania wypra­co­wa­ne przez leśni­ków w poro­zu­mie­niu z inży­nie­ra­mi i pro­jek­tan­ta­mi bazu­ją na wyko­rzy­sta­niu lokal­nych, natu­ral­nie wystę­pu­ją­cych surow­ców – drew­na i kamie­ni. Wykraczają one poza gospo­dar­kę leśną i sku­pia­ją się na pro­ce­sach wspo­ma­ga­ją­cych adap­ta­cję lasów do zmian kli­ma­tu. Aktualnie roz­wią­za­nia wdra­ża­ne przez Lasy Państwowe śmia­ło może­my nazwać mode­lo­wy­mi. Komplementowane są przez naszych zachod­nich sąsia­dów (i nie tyl­ko), a pro­jek­ty reali­zo­wa­ne przez pol­skich leśni­ków spo­ty­ka­ją się z uzna­niem Komisji Europejskiej.

Karolina Paulewicz-​Bazała,
dyrek­tor Centrum Koordynacji Projektów Środowiskowych, jed­nost­ki Lasów Państwowych.

Realizacja pro­jek­tów korzyst­nie oddzia­łu­je na bio­róż­no­rod­ność i zwięk­sza zdol­no­ści adap­ta­cyj­ne lasów do zmian kli­ma­tu oraz zabez­pie­cza lasy i przy­le­ga­ją­ce do nich tere­ny przed powo­dzia­mi i suszami.

Mała reten­cja wywie­ra pozy­tyw­ny wpływ na funk­cjo­no­wa­nie całe­go eko­sys­te­mu, w tym tere­nów rol­ni­czych. Przyczynia się do zwięk­sze­nia uwil­got­nie­nia sie­dlisk przez pod­nie­sie­nie lustra wód grun­to­wych na obsza­rach sąsia­du­ją­cych ze zbior­ni­ka­mi wod­ny­mi, wydat­nie zwięk­sza­jąc róż­no­rod­ność bio­lo­gicz­ną. Dzięki przy­wra­ca­niu i ochro­nie mokra­deł ist­nie­je szan­sa na popra­wę jako­ści sie­dlisk i warun­ków byto­wa­nia wie­lu gatun­ków flo­ry i fauny.