Maseczki, opakowania, ubrania to góra plastiku

Pandemia koro­na­wi­ru­sa spo­wo­do­wa­ła gwał­tow­ny wzrost ilo­ści odpa­dów z pla­sti­ku. Maski i ręka­wicz­ki, jed­no­ra­zo­we pojem­ni­ki na jedze­nie na wynos i opa­ko­wa­nia ze skle­pów onli­ne sta­ją się plagą. 

Miesięcznie zuży­wa­my 89 milio­nów masek medycz­nych na całym świe­cie, 76 milio­nów ręka­wi­czek do badań i 1,6 milio­na oku­la­rów ochron­nych – Światowa Organizacja Zdrowia.

Opakowania nadal odpo­wia­da­ją za 40 proc. pla­sti­ko­wej pro­duk­cji i są naj­waż­niej­szą czę­ścią glo­bal­ne­go pro­ble­mu. Europejczyk zuży­wa rocz­nie ok. 136 kg pla­sti­ku – trzy razy wię­cej niż śred­nia światowa. 

Plastik jest jed­nak też waż­ny w budow­nic­twie (np. rury) i prze­my­śle motoryzacyjnym. 

Plastik potrzebuje ropy

Co jest złe­go w pla­sti­ku? Nie tyl­ko to, że dłu­go zosta­je w śro­do­wi­sku. Zużycie i pro­duk­cja two­rzyw sztucz­nych wią­że się z wyko­rzy­sta­niem dużych ilo­ści paliw kopal­nych, co ma nega­tyw­ny wpływ na zmia­ny kli­ma­tycz­ne. Co wię­cej, spa­dek świa­to­wych cen ropy w wyni­ku pan­de­mii jesz­cze bar­dziej czy­ni pro­duk­cję pla­sti­ku opła­cal­ną. Tworzywa sztucz­ne z recy­klin­gu są już droższe. 

Jeśli pro­duk­cja i wyko­rzy­sta­nie two­rzyw sztucz­nych nadal będą rosły zgod­nie z prze­wi­dy­wa­nia­mi, prze­mysł ten będzie odpo­wia­dał za jed­ną pią­tą świa­to­we­go zuży­cia ropy do 2050 r.

Ubrania pełne plastiku

Częścią pro­ble­mu są tka­ni­ny wyko­na­ne z włó­kien syn­te­tycz­nych, takich jak polie­ster i nylon. Od póź­nych lat 90. polie­ster prze­wyż­szał baweł­nę jako włók­no naj­czę­ściej sto­so­wa­ne w mate­ria­łach. Sztuczne tka­ni­ny są wple­cio­ne w nasze codzien­ne życie. Znajdują się w ubra­niach, ręcz­ni­kach, prze­ście­ra­dłach, dywa­nach, zasło­nach i podusz­kach. Są w pasach bez­pie­czeń­stwa, opo­nach samo­cho­do­wych, odzie­ży robo­czej i sportowej. 

W prze­ci­wień­stwie do baweł­ny do pro­duk­cji włó­kien syn­te­tycz­nych nie wyko­rzy­stu­je się zaso­bów rol­ni­czych, tok­sycz­nych pesty­cy­dów ani nawo­zów. Ale powsta­ją z ropy (tek­sty­lia odpo­wia­da­ją za 1 proc. zuży­cia ropy na świe­cie), wyko­rzy­stu­ją nie­od­na­wial­ne zaso­by i mogą uwal­niać mikro­dro­bi­ny pla­sti­ku do wody.

Europa ma dużą pro­duk­cję sztucz­nych tek­sty­liów (2,2 mln ton). Do tego ogrom­ne ilo­ści impor­tu­je z Azji (obacz met­kę swo­ich ubrań).

Konsumenci w UE wyrzu­ca­ją rocz­nie 11 kilo­gra­mów tka­nin na oso­bę, oko­ło dwie trze­cie to włók­na syntetyczne.

Oddzielna zbiór­ka odpa­dów tek­styl­nych będzie obo­wiąz­ko­wa we wszyst­kich pań­stwach UE do 1 stycz­nia 2025 r. Już teraz jed­nak war­to przy­zwy­cza­jać Polaków do odpo­wied­nie­go pozby­wa­nia się ubrań i materiałów.

Czytaj: Nie prze­sa­dzaj z praniem

Spalanie? To też emisje CO2

Nagły wzrost wyko­rzy­sta­nia pla­sti­ku może zagro­zić celom unij­nym doty­czą­cym ogra­ni­cza­nia np. jed­no­ra­zó­wek. Do nie­daw­na pochwa­lo­no meto­dy radze­nia sobie z odpa­da­mi wysy­ła­jąc je do spa­lar­ni. Teraz jed­nak i to nie jest roz­wią­za­niem. Z ok. 30 mln ton zbie­ra­nych co roku odpa­dów pla­sti­ko­wych jed­na trze­cia tra­fia do recy­klin­gu. Reszta jest spa­la­na, co powo­du­je rocz­nie emi­sje 50–80 mln ton CO2 (wię­cej niż elek­trow­nia Bełchatów). Każda tona spa­la­ne­go pla­sti­ku to ok. 2,7 mln ton CO2. Recykling oszczę­dza oko­ło poło­wę tej emi­sji.

Nie zawsze jed­nak opła­ca się wszyst­ko kie­ro­wać do recy­klin­gu. Szczególny pro­blem jest z elek­tro­śmie­cia­mi, gdzie oprócz pla­sti­ku sto­so­wa­ne są róż­ne metale. 

Bioplastik? Mieszane uczucia

Ciekawie zaczy­na wyglą­dać dys­ku­sja wokół mate­ria­łów bio i bio­de­gra­do­wal­nych. Stanowią teraz tyl­ko oko­ło 1 proc. świa­to­wej pro­duk­cji, jed­nak brak regu­la­cji w tym obsza­rze utrud­nia oce­nę, czy napraw­dę ma to sens.

Tworzywa sztucz­ne „bio“ pocho­dzą w cało­ści lub czę­ścio­wo z bio­ma­sy, takiej jak kuku­ry­dza, trzci­na cukro­wa i celu­lo­za. Trzeba pamię­tać jed­nak, że ich pro­duk­cja wyma­ga ener­gii i grun­tów, co nie pozo­sta­je obo­jęt­ne na bio­róż­no­rod­ność, emi­sje gazów cie­plar­nia­nych i zapo­trze­bo­wa­nie na wodę.

Cała masa two­rzyw ma też ozna­cze­nia jako bio­de­gra­do­wal­ne. Powstają z bio­ma­sy, surow­ców kopal­nych lub z połą­cze­nia tych dwóch. Mogą ule­gać bio­de­gra­da­cji w warun­kach kom­po­stow­ni prze­my­sło­wej, ale nie w domo­wych kom­po­stow­niach ani w śro­do­wi­sku natu­ral­nym. To mylą­ce. W dodat­ku kon­su­ment nie roz­róż­nia „bio“ czy „bio­de­gra­do­wa­nych“.

Nie ma złotego środka

Nie ma jed­ne­go roz­wią­za­nia dla pro­ble­mu pla­sti­ku. Trzeba połą­czyć trzy ścież­ki – oce­nia w naj­now­szym rapor­cie Europejska Agencja Środowiska. Mowa o mądrzej­szym wyko­rzy­sta­niu, obie­gu zamknię­tym i mate­ria­łach odnawialnych. 

Naukowa Rada Doradcza Akademii Europejskich pro­po­nu­je 7 kroków:

1. Zakaz eks­por­tu śmie­ci z pla­sti­ku poza UE
2. Zero skła­do­wa­nia pla­sti­ku, ogra­ni­cze­nie jed­no­ra­zó­wek, np. przez sys­tem kaucji
3. Rozszerzona odpo­wie­dzial­ność producenta
4. Skończenie z wpro­wa­dza­ją­cy­mi w błąd infor­ma­cja­mi o „bio“ alternatywach 
5. Lepszy recy­kling
6. Ograniczenie rodza­jów uży­wa­nych pla­sti­ków i dodat­ków do nich
7. Odpowiednia poli­ty­ka fiskal­na – kwo­ty, podatki.

W Polsce pro­blem pla­sti­ku sta­je się gło­śny głów­nie przez wyso­kie ceny odbio­ru śmie­ci. Oby to spo­wo­do­wa­ło grun­tow­na refor­mę sys­te­mu. Propozycje, jak to zro­bić już są, np. wpro­wa­dze­nie kau­cji. Brakuje osta­tecz­nej decyzji.