Podatek za plastik to ponad 3 miliardy złotych w dwa lata

Polska pła­ci do unij­ne­go budże­tu skład­kę za pla­sti­ko­we opa­ko­wa­nia, któ­re nie tra­fi­ły do recy­klin­gu. W ubie­głym roku było to pra­wie 1,7 mld zł, w tym roku nawet tro­chę wię­cej. Tymczasem refor­my, któ­re mogły­by ogra­ni­czać pla­sti­ko­we śmie­ci, utknęły. 

Składka do budże­tu UE z tytu­łu opła­ty od nie­prze­two­rzo­nych opa­ko­wań pla­sti­ko­wych wynio­sła w 2021 roku 1 696,4 mln zł. W 2022 r. wpła­ta zosta­ła zapla­no­wa­na w wyso­ko­ści 1 734,4 mln zł. Takie infor­ma­cje prze­ka­za­ło por­ta­lo­wi EcoReporters Ministerstwo Finansów. Jednocześnie resort finan­sów zazna­cza, że Komisja Europejska nie nakła­da żad­nych obo­wiąz­ków czy obcią­żeń na kon­su­men­tów lub pro­du­cen­tów pla­sti­ku. Nie jest to więc praw­dzi­wy poda­tek. Decyzja, jak ogra­ni­czyć pla­sti­ko­we śmie­ci, któ­re nie tra­fia­ją do recy­klin­gu, nale­ży już do każ­de­go pań­stwa. Jak z tym radzi sobie Polska? Póki co – słabo. 

Podatek za plastik na trudne czasy

Bruksela pro­wa­dzi­ła skład­kę za pla­stik od stycz­nia 2021 roku, aby wspo­móc odbu­do­wę gospo­da­rek po COVID-​19. Polska pła­ci tak jak inne pań­stwa. Wysokość jest też taka sama u wszyst­kich – 0,8 euro za kilo­gram odpa­dów opa­ko­wa­nio­wych z two­rzyw sztucz­nych, któ­re nie został pod­da­ne recy­klin­go­wi. Państwa o niż­szym docho­dzie naro­do­wym brut­to, a więc tak­że Polska, dosta­ły też rabaty.

Składka rocz­na wyso­ko­ści ok. 1,7 mld zł wyda­je się duża, jed­nak kra­je takie jak Francja, Niemcy czy Włochy pła­cą kil­ka­krot­nie wię­cej. Jako kraj mogli­by­śmy pła­cić mniej, gdy­by uda­ło się pro­du­ko­wać mniej pla­sti­ko­wych śmie­ci i lepiej nimi potem zarządzać. 

Wniosek jest pro­sty – im mniej odpa­dów z pla­sti­ku – tym mniej­sze obcią­że­nie. Warto więc sta­rać się ogra­ni­czyć pla­sti­ko­we śmie­ci, ale sprze­ciw pro­du­cen­tów i firm korzy­sta­ją­cych z pla­sti­ko­wych opa­ko­wań jest ogrom­ny. Przepisy są więc wiecz­nie odra­cza­ne, co dzie­je się nie tyl­ko w Polsce. Niedawno odpo­wied­nie pra­wo przy­ję­ła Hiszpania, a zacznie obo­wią­zy­wać od przy­szłe­go roku. 

Kiedy wycofamy jednorazowe opakowania?

Tymczasem trzy pro­jek­ty ustaw, któ­re mia­ły pomóc napra­wić pol­ski sys­tem gospo­dar­ki odpa­da­mi opa­ko­wa­nio­wy­mi, utknę­ły. Chodzi o ure­gu­lo­wa­nie jed­no­ra­zo­wych pro­duk­tów z pla­sti­ku (unij­na dyrek­ty­wa SUP – sin­gle use pla­stics), roz­sze­rzo­ną odpo­wie­dzial­ność pro­du­cen­ta (ROP) i sys­tem kau­cyj­ny. Wprowadzenie tych prze­pi­sów ma spra­wić, że wię­cej opa­ko­wań tra­fi do recy­klin­gu, a pro­du­cen­ci zapła­cą za wpro­wa­dza­ne na rynek opakowania.

Polska nie może odwle­kać w nie­skoń­czo­ność refor­my doty­czą­cej śmie­ci z pla­sti­ku, ponie­waż musi wdro­żyć unij­ne prze­pi­sy dyrek­ty­wy ²⁰¹⁹⁄₉₀₄. Już od 3 lip­ca 2021 roku powin­ny obo­wią­zy­wać zaka­zy doty­czą­ce wybra­nych jed­no­ra­zo­wych pro­duk­tów z pla­sti­ku, takich jak słom­ki, mie­sza­deł­ka, patycz­ki, sztuć­ce i tale­rze. Wiele pro­duk­tów musi też mieć odpo­wied­nie ozna­ko­wa­nia. Polski pro­jekt prze­wi­du­je, że mak­sy­mal­na staw­ka opła­ty za jed­no­ra­zo­we opa­ko­wa­nia z two­rzyw sztucz­nych może wynieść 1 zł za sztu­kę. Natomiast rze­czy­wi­sta staw­ka opła­ty, któ­ra prze­zna­czo­na jest na pokry­cie kosz­tów zago­spo­da­ro­wa­nia odpa­dów powsta­łych z tych pro­duk­tów, zosta­nie okre­ślo­na w rozporządzeniu.

Natomiast według donie­sień „Dziennika Gazety Prawnwj“, rząd nie wpro­wa­dzi szyb­ko ROP, ponie­waż boi się pod­wyż­ki cen pla­sti­ko­wych opa­ko­wań. A to wpły­nie prze­cież na i tak kolo­sal­ną inflację. 

Opłaty za śmieci – zanieczyszczający płaci

Teraz finan­so­wa­nie zbiór­ki i recy­klin­gu opa­ko­wań spa­da głów­nie na domo­we budże­ty, co widzi­my w sło­nych opła­tach za śmie­ci. W unij­nej dyrek­ty­wie zasto­so­wa­no nato­miast zasa­dę „zanie­czysz­cza­ją­cy pła­ci”. Producenci będą więc zobo­wią­za­ni pokry­wać kosz­ty gospo­da­ro­wa­nia odpa­da­mi i sprzą­ta­nia zaśmie­ce­nia. To roz­sze­rzo­na odpo­wie­dzial­ność pro­du­cen­ta – ROP. Tu cza­su jest znacz­nie wię­cej, ponie­waż środ­ki w dzie­dzi­nie roz­sze­rzo­nej odpo­wie­dzial­no­ści pro­du­cen­ta mają zasto­so­wa­nie od 31 grud­nia 2024 r.

Kolejna rzecz to kau­cje za butel­ki. Dyrektywa tego wprost nie nakła­da, tyl­ko wyma­ga zbiór­ki do recy­klin­gu 90 proc. bute­lek z two­rzyw sztucz­nych. Ma on zostać osią­gnię­ty w per­spek­ty­wie roku 2029. W prak­ty­ce kau­cje są naj­bar­dziej odpo­wied­nim roz­wią­za­niem i taka pro­po­zy­cja poja­wi­ła się też w Polsce. Do 3 lip­ca 2024 r. zakręt­ki muszą być trwa­le przy­mo­co­wa­ne do butelek. 

Czytaj tak­że: Kaucja za butel­ki pla­sti­ko­we i szklane

Polski Recykling czeka na ROP

Stowarzyszenie Polski Recykling (SPR) po spo­tka­niu z odpo­wie­dzial­nym za odpa­dy wice­mi­ni­strem kli­ma­tu Jackiem Ozdobą wyda­ło komu­ni­kat. Branża zma­ga się z wiel­kim pro­ble­mem w pozy­ska­niu surow­ców do pro­duk­cji. Ze wzglę­du na kry­zys surow­co­wy i eks­port odpa­dów zni­ko­ma ich część tra­fia do recy­klin­gu w Polsce. Przynosi to stra­ty śro­do­wi­sko­we i ekonomiczne. 

Opóźnianie ROP skut­ku­je nega­tyw­nym wpły­wem na budżet pań­stwa i prze­nie­sie­niem kosz­tów oraz odpo­wie­dzial­no­ści za odpa­dy opa­ko­wa­nio­we na miesz­kań­ców a nie na fir­my, któ­re je wprowadzają

Szymon Dziak-​Czekan, pre­zes Stowarzyszenia Polski Recykling

Na bra­ku odpo­wied­nich opłat za pla­sti­ko­we opa­ko­wa­nia zysku­ją mię­dzy inny­mi pro­du­cen­ci napo­jów i żyw­no­ści. Polskie prze­pi­sy odsta­ją od stan­dar­dów unij­nych. Pozwalają wpro­wa­dza­ją­cym opa­ko­wa­nia pono­sić mini­mal­ne opła­ty. To czę­sto duże kon­cer­ny, któ­re w innych kra­jach za recy­kling opa­ko­wań pła­cą z mar­szu. Firmy zaj­mu­ją­ce się recy­klin­giem są wiec rozgoryczone. 

Czemu w Polsce pro­du­cen­ci pła­cą 10 razy mniej za wpro­wa­dza­ne opa­ko­wa­nia niż w Niemczech, Austrii czy nawet Czechach? Odpowiedź jest pro­sta: mogą, bo brak jest prze­pi­sów, któ­re ten obo­wią­zek na nich nakładają.

Szymon Dziak-​Czekan, pre­zes Stowarzyszenia Polski Recykling

Jak wygląda recykling w Polsce?

Jak na kraj, gdzie tak mało pro­du­cen­ci opa­ko­wań prze­zna­cza­ją na recy­kling, radzi­my sobie nie­źle, choć jed­no­cze­śnie gorzej niż więk­szość państw unijnych. 

Według Eurostatu, poziom odzy­sku wszyst­kich opa­ko­wań (pla­stik, szko­ło, papier, metal, drew­no) w Polsce w 2019 roku wyniósł tyl­ko nie­wie­le mniej niż obo­wiąz­ko­we 60 proc. Jednocześnie śred­nia unij­na to ponad 80 proc. 

Warto przy­po­mnieć, że odzysk obej­mu­je też odpa­dy skie­ro­wa­ne do spa­lar­ni śmie­ci, ponie­waż „odzy­sku­je“ zawar­tą w nich ener­gię. Recykling pole­ga na ponow­nym wyko­rzy­sta­niu surow­ców, co widać na przy­kład na met­kach ubrań, gdzie coraz czę­ściej poja­wia się napis o włók­nie z recy­klin­gu. Z pla­sti­ko­wych bute­lek da się prze­cież odzy­skać poliester.

Natomiast recy­kling w Polsce objął 55,5 proc. masy opa­ko­wań przy śred­niej unij­nej ponad 64 proc.

Jeśli cho­dzi o sam pla­stik, to Polska w 2019 r. do recy­klin­gu skie­ro­wa­ła 31,5 proc. opa­ko­wań, przy unij­nym wymo­gu 22,5 proc. To znacz­nie mniej, niż w innych pań­stwach, bo śred­nia unij­na prze­kra­cza 40 proc. recy­klin­gu plastiku.

Wszystkim powin­no zale­żeć na ochro­nie śro­do­wi­ska. Brak pie­nię­dzy na segre­ga­cję i recy­kling powo­du­je, że budżet pła­ci wyso­ki poda­tek za pla­stik do budże­tu UE, a my nie oszczę­dza­my surow­ców takich jak impor­to­wa­na z Rosji ropa.