Emocje pomagają, czy zaburzają osąd rzeczywistości?

Przekonanie o roz­dziel­no­ści emo­cji i rozu­mu jest w wie­lu z nas głę­bo­ko zako­rze­nio­ne. Okazuje się jed­nak, że jest też cał­ko­wi­cie błędne.

Czytam książ­kę Erica R. Kandela pt. „Zaburzony umysł“, a w niej mię­dzy inny­mi opi­sy ludzi o uszko­dzo­nej na sku­tek wypad­ków bądź guzów korze przed­czo­ło­wej, w któ­rej zlo­ka­li­zo­wa­ne są obsza­ry nie­zmier­nie waż­ne dla emo­cji i zacho­wań moral­nych. Osoby te nie wyka­zy­wa­ły odchy­leń w testach poznaw­czych, a ich ilo­raz inte­li­gen­cji, mimo poważ­nych zabie­gów ope­ra­cyj­nych, nie odbie­gał od nor­my. Jednak nie potra­fi­ły prze­twa­rzać emo­cji, nie odczu­wa­ły ich i w związ­ku z tym rów­nież nie oka­zy­wa­ły: smut­ku, znie­cier­pli­wie­nia, fru­stra­cji, rado­ści. Czy tak jak mi, poja­wia Wam się teraz w gło­wie myśl, że taka sytu­acja może mieć zale­ty? Zalety, ponie­waż emo­cje nie prze­sła­nia­ły tym ludziom jasne­go osą­du rzeczywistości? 

Wręcz prze­ciw­nie. Ludzie z uszko­dzo­ną korą przed­czo­ło­wą nie byli w sta­nie podej­mo­wać odpo­wie­dzial­nych decy­zji. Ich wybo­ry były lek­ko­myśl­ne bądź natra­fia­li na duże trud­no­ści z pod­ję­ciem jakich­kol­wiek decy­zji doty­czą­cych kwe­stii oso­bi­stych lub mię­dzy­ludz­kich, tra­ci­li zmysł moral­ne­go osą­du i nie bra­li pod uwa­gę innych ludzi i ich potrzeb. 

Pomyślałam o Grecie Thunberg, oskar­ża­nej o zbyt emo­cjo­nal­ny ton. Nie bądź taka prze­wraż­li­wio­na, o co tyle krzy­ku? Słowa te są tra­dy­cyj­nie kie­ro­wa­ne do kobiet wyra­ża­ją­cych swo­je zda­nie i słu­żą ich deprecjonowaniu. 

Istnieje też okre­śle­nie pew­nej for­my prze­mo­cy psy­chicz­nej – gasli­gh­ting – pole­ga­ją­cej na pod­wa­ża­niu czy­ichś osą­dów i poczu­cia rze­czy­wi­sto­ści, m.in. przez wska­zy­wa­nie na bez­za­sad­ność oka­zy­wa­nych emo­cji. Tymczasem strach i wście­kłość wyra­ża­ne przez Gretę Thunberg są wła­śnie ozna­ką jej poczu­cia rzeczywistości. 

O czy mówią nasze emocje?

Większość z nas odci­na się od czę­ści emo­cji i od infor­ma­cji, któ­re mogły­by je wzbu­dzać, bo tak jest przy­jem­niej. Myślimy pozy­tyw­nie, oddy­cha­my, kon­cen­tru­je­my się na wdzięcz­no­ści i rado­ści, wie­rzy­my, że sami jeste­śmy odpo­wie­dzial­ni za swo­je uczu­cia i że war­to wybie­rać nie­któ­re z nich. Tymczasem wszyst­kie emo­cje są przy­sto­so­waw­cze. Po to wyewo­lu­owa­ły, by umoż­li­wić nam prze­trwa­nie. Wszystkie o czymś informują.

Wiemy już, że uszko­dze­nie obsza­rów mózgu odpo­wie­dzial­nych za ich prze­twa­rza­nie ma kata­stro­fal­ne skut­ki. Nie jeste­śmy w sta­nie doko­ny­wać sen­sow­nych osą­dów rze­czy­wi­sto­ści bez dopusz­cza­nia emo­cji. Grecie Thunberg nie bra­ku­je racjo­nal­no­ści. Brakuje jej za to ludziom zarzu­ca­ją­cym jej nad­mier­ną emo­cjo­nal­ność. Część z nich dba praw­do­po­dob­nie wyłącz­nie o swo­ją doraź­ną korzyść i nie wybie­ga dalej. Reszta idzie w pasz­czę lwa śmie­jąc się z nad­mier­nej emo­cjo­nal­no­ści tych, któ­rzy krzy­czą ze strachu.