Greta, ekonomiści i loża szyderców

Stoimy u pro­gu wiel­kie­go wymie­ra­nia, a wy potra­fi­cie mówić tyl­ko o pie­nią­dzach i opo­wia­dać baj­ki o wiecz­nym wzro­ście gospo­dar­czym – mówi­ła na szczy­cie kli­ma­tycz­nym ONZ w Nowym Jorku 16-​latka Greta Thunberg. Jej sło­wa odda­ją sed­no tru­dów wal­ki ze zmia­na­mi kli­ma­tu. Model gospo­dar­czy wymy­ślo­ny sto lat temu przez eko­no­mi­stów, któ­re­go mia­rą jest wzrost PKB – pro­duk­tu kra­jo­we­go brut­to – jest zły. Wiedzą o tym poli­ty­cy i eko­no­mi­ści, jed­nak nadal model ten stosują.

Wszystko na sprzedaż?

Tradycyjna eko­no­mia, z nie­wi­dzial­ną ręką ryn­ku i wła­sno­ścią pry­wat­ną poja­wi­ła się pod koniec XVIII wie­ku z Adamem Smithem. Główną siłą napę­do­wą ryn­ku jest wro­dzo­na ludz­ka, ego­istycz­na chęć zaspo­ko­je­nia wła­snych potrzeb. W kla­sycz­nej teo­rii eko­no­mii zaso­by uzna­je się za nie­wy­czer­pa­ne i dostęp­ne za odpo­wied­nią opłatą.

Nic więc dziw­ne­go, że w dys­ku­sjach o zatrzy­ma­niu zmian kli­ma­tu zawsze pada sakra­men­tal­ne pyta­nie: a ile to będzie kosztowało?

To wszystko nie tak – mówi Greta Thunberg

Dlaczego takie podej­ście jest błęd­ne? Ekonomiści od kil­ku dekad pró­bu­ją wpleść do swo­jej nauki coś wię­cej niż tyl­ko licze­nie dóbr. Chodzi mię­dzy inny­mi o zasa­dy zrów­no­wa­żo­ne­go roz­wo­ju. Produkując jakieś dobra (wyż­szy PKB) jed­no­cze­śnie nisz­czy­my nie­od­wra­cal­nie kawa­łek zaso­bów, kawa­łek pla­ne­ty. Wymyślony model eko­no­mii opar­tej na wzro­ście PKB (ener­gia i surow­ce prze­two­rzo­ne na uży­tecz­ną pra­cę) powo­du­je nisz­cze­nie Ziemi.

„Każda cywi­li­za­cja wysy­sa wię­cej z ota­cza­ją­ce­go śro­do­wi­ska niż jest w sta­nie dostar­czyć“ – pisze w swo­jej książ­ce „Trzecia rewo­lu­cja prze­my­sło­wa“ Jeremy Rifkin, ame­ry­kań­ski eko­no­mi­sta, były dorad­ca Komisji Europejskiej. Jego zda­niem, nale­ża­ło­by ponow­nie zasta­no­wić się nad kon­cep­cją PKB i mia­rą dobro­by­tu spo­łe­czeń­stwa, prze­my­śleć kwe­stie pro­duk­tyw­no­ści, zro­zu­mieć poję­cie dłu­gu – proponuje.

Ekonomiści zaczy­na­ją two­rzyć inne indek­sy, któ­re poka­zy­wa­ły­by lepiej jakość życia. Zamiast licze­nia tyl­ko war­to­ści dóbr wytwo­rzo­nych w cią­gu roku, wskaź­ni­ki dobro­by­tu uwzględ­nia­ją np. dłu­gość życia, poziom edu­ka­cji, opie­ki zdro­wot­nej. Powoli zaczy­na budo­wać się też inny model eko­no­mii. Zamiast chę­ci posia­da­nia, któ­ra napę­dza PKB, przy­szła eko­no­mia współ­dzie­le­nia. Zamiast gro­ma­dze­nia „bogac­twa“ wyso­ką jakość życia może zapew­nić kapi­tał spo­łecz­ny – dostęp do usług, ich wymia­na i wol­ny czas, poczu­cie szczę­ścia, któ­re wpły­wa na nasze zacho­wa­nia w życiu.

Praca dla ekonomisty

Zakładam, że nasto­lat­ka wygła­sza­jąc swo­je bez­kom­pro­mi­so­we prze­mó­wie­nie na forum ONZ wca­le nie chcia­ła wdać się w dys­ku­sję o teo­rii eko­no­mii. Ale to bar­dzo potrzeb­ne. Patrząc na zmia­ny, jakie doko­na­ły się w ostat­nich dzie­się­cio­le­ciach na świe­cie, eko­no­mia wyda­je się nad­zwy­czaj skost­nia­łą dzie­dzi­ną. W Polsce od lat eko­no­mi­ści zaj­mu­ją czo­ło­we miej­sca na liście zawo­dów, gdzie trud­no o pra­cę. Nie jest to jedy­na dzie­dzi­na, któ­ra będzie musia­ła przejść trans­for­ma­cję na mia­rę XXI wieku.