Koniec marnowania żywności. Bruksela chce nowych obowiązków

Co roku w Unii Europejskiej mar­nu­je się pra­wie 59 mln ton żyw­no­ści, czy­li 131 kg na miesz­kań­ca. Komisja Europejska zapro­po­no­wa­ła usta­no­wie­nie obo­wiąz­ko­wych celów doty­czą­cych ogra­ni­cze­nia wyrzu­ca­nia jedze­nia. Teraz mar­nu­je się oko­ło 10 proc. żyw­no­ści dostar­cza­nej do han­dlu deta­licz­ne­go, usług gastro­no­micz­nych i gospo­darstw domowych.

Wartość zmar­no­wa­nej żyw­no­ści w UE w 2020 roku oce­nio­no na ponad 130 mld euro. Ponad poło­wa odpa­dów spo­żyw­czych pocho­dzi z gospo­darstw domo­wych. Na dru­gim miej­scu jest sek­tor prze­twór­stwa i pro­duk­cji żyw­no­ści (20 proc.). Każde pań­stwo będzie musia­ło zapew­nić, by te dwa sek­to­ry wyrzu­ca­ły jedze­nia mniej. 

Zgodnie z pro­po­zy­cją zmia­ny dyrek­ty­wy odpa­do­wej, pań­stwa będą zobo­wią­za­ne do 2030 r. zre­du­ko­wać odpa­dy żyw­no­ścio­we w sek­to­rze prze­twór­stwa i wytwa­rza­nia o 10 proc. Ilość odpa­dów (per capi­ta) łącz­nie w sek­to­rze han­dlu deta­licz­ne­go, kon­sump­cji, restau­ra­cji, usług i gospo­darstw domo­wych ma spaść o 30 proc. Komisja prze­pro­wa­dzi pierw­szą oce­nę tego, jak pań­stwa radzą sobie z wypeł­nie­niem tych celów, w 2027 r. 

Marnowanie żywności na ogromną skalę

Przepisy UE doty­czą­ce odpa­dów już teraz nakła­da­ją na pań­stwa człon­kow­skie obo­wią­zek wdra­ża­nia kra­jo­wych pro­gra­mów zapo­bie­ga­nia mar­no­tra­wie­niu żyw­no­ści. Te prze­pi­sy spo­wo­do­wa­ły mię­dzy inny­mi, że duże skle­py prze­ka­zu­ją orga­ni­za­cjom poza­rzą­do­wym nie­sprze­da­ne jedze­nie i skła­da­ją rapor­ty doty­czą­ce mar­no­wa­nej żyw­no­ści. Wprowadzono też nie­wiel­ką opła­tę (10 gr/​kg) za mar­no­wa­ne jedzenie.

Jednak jak dotąd ilość mar­no­wa­nej żyw­no­ści nie zmniej­sza się wystarczająco.

58,5 Mt odpa­dów żyw­no­ścio­wych wytwo­rzo­nych w UE w 2020 r. spo­wo­do­wa­ło emi­sję 252 mln ton ekwi­wa­len­tu CO2. Odpowiada to 16 proc. cał­ko­wi­tych emi­si­ji gazów cie­plar­nia­nych sek­to­ra żyw­no­ścio­we­go UE. 

Komisja Europejska

Komisja oce­nia, że na wpro­wa­dze­niu obo­wiąz­ko­wych celów doty­czą­cych zapo­bie­ga­niu mar­no­traw­stwo żyw­no­ści sko­rzy­sta każ­dy. Według jej sza­cun­ków, 4‑osobowe gospo­dar­stwo domo­we zaosz­czę­dzi­ło­by śred­nio oko­ło 400 euro rocz­nie, gdy­by uda­ło się ogra­ni­czyć mar­no­wa­nie żyw­no­ści zgod­nie z tą propozycją. 

Ekolodzy są zda­nia, że nowa pro­po­zy­cja Komisji to krok w dobrą stro­nę, jed­nak wciąż niewystarczający. 

UE musi usta­no­wić i osią­gnąć kom­plek­so­we cele w zakre­sie ogra­ni­cze­nia mar­no­tra­wie­nia żyw­no­ści o 50% w całym łań­cu­chu dostaw, od pola do sto­łu. Cele te powin­ny obej­mo­wać pro­duk­cję pod­sta­wo­wą, wykra­cza­ją­cą poza poziom pro­duk­cyj­ny, deta­licz­ny i konsumencki.

Orla Butler, EEB Campaigner

Jak nie marnować jedzenia?

W Polsce wyrzu­ca­my rocz­nie pra­wie 5 milio­nów ton jedze­nia, z cze­go aż 60 proc. żyw­no­ści tra­fia do kosza ze sto­łów w naszych domach. Do głów­nych powo­dów mar­no­wa­nia jedze­nia zali­cza się przede wszyst­kim jego zepsu­cie lub prze­ter­mi­no­wa­nie, wyni­ka­ją­ce czę­sto ze złych decy­zji kon­su­menc­kich i nie­efek­tyw­ne­go pla­no­wa­nia zaku­pów oraz nie­od­po­wied­nie­go przechowywania.

Do mar­no­wa­nia żyw­no­ści w ogrom­nym stop­niu przy­czy­nia­ją się spon­ta­nicz­ne zaku­py, robio­ne w momen­cie, kie­dy jeste­śmy głod­ni. To czę­sto popeł­nia­ny błąd. Takie dzia­ła­nia mogą skut­ko­wać choć­by prze­kro­cze­niem pier­wot­ne­go budże­tu na zaku­py, pomi­nię­ciem waż­nych infor­ma­cji, jak np. data waż­no­ści pro­duk­tu czy też się­ga­niem po zbyt wie­le skład­ni­ków, któ­rych póź­niej nie wykorzystujemy

Sylwia Lenartowicz-​Wojciechowska, die­te­tyk, eks­pert inter­ne­to­we­go skle­pu spo­żyw­cze­go Barbora Polska.

Jest kil­ka spo­so­bów, jak ogra­ni­czyć wyrzu­ca­nie żyw­no­ści. Należą do nich:

• przy­go­to­wy­wa­nie pla­nów posił­ków na kolej­ne dni i opie­ra­nie na nich listy zakupów
• pra­wi­dło­we przechowywanie 
• zarzą­dza­nie reszt­ka­mi, któ­re moż­na wyko­rzy­stać w kolej­nych przepisach
• kupo­wa­nie przez inter­net uła­twia racjo­nal­ne decyzje
• domo­we przetwórstwo/​mrożenie.

Zapobieganie mar­no­wa­niu żyw­no­ści jest jed­nym z naj­ła­twiej­szych i zara­zem naj­waż­niej­szych dzia­łań, jakie może­my pod­jąć, nie tyl­ko żeby zaosz­czę­dzić pie­nią­dze, ale rów­nież by ogra­ni­czyć zwięk­sza­nie śla­du klimatycznego.

Mamy ustawę, ale co z tego?

W Polsce Inspekcja Ochrony Środowiska pil­nu­je prze­pi­sów usta­wy o prze­ciw­dzia­ła­niu mar­no­wa­niu żywności. 

W 2022 r. woje­wódz­cy inspek­to­rzy prze­pro­wa­dzi­li 234 kon­tro­le sprze­daw­ców żyw­no­ści i orga­ni­za­cji poza­rzą­do­wych, z któ­ry­mi sprze­daw­cy zawar­li umo­wę na nie­od­płat­ne prze­ka­zy­wa­nie żyw­no­ści. Dwieście sześć kon­tro­li doty­czy­ło sprze­daw­ców żyw­no­ści, a resz­ta – orga­ni­za­cji poza­rzą­do­wych. W nie­co ponad poło­wie przy­pad­ków wykry­to naruszenia.